یوگا دارما یوگا دارما
بخش اول
آیا وقتی از خواب برمیخیزید سرشار از انرژی و نشاط هستید و آمادگی شروع یک روز خوب را دارید؟ یا به سختی خود را از بستر بیرون میکشید و روز را با دشواری آغاز میکنید؟
آیا بعد از بیدار شدن، در طول روز اندیشهای مثبت، احساسی خوش و ذهنی امیدوار دارید؟ یا روزتان را با تفکرات پریشان و احساس کسالت سپری میکنید؟
آیا در آخر روز برای صحبت کردن و برقراری و ارتباط مناسب با خانواده خود هنوز نیرو و توان دارید؟ یا ترجیح میدهید با بیحوصلگی جلوی تلویزیون روی کاناپه یا زمین دراز بکشید و در خود فرو روید؟
تفاوت همه این حالتها تنها با یک کلمه توصیف میشود، «انرژی».
انسانها همواره در پی کشف راههایی برای افزایش انرژی خود بودهاند. تاکنون دانشمندان و متخصصان علوم تغذیه و زیست شناسی در این زمینه پژوهشهای زیادی انجام داده و راهکارهای گوناگون و متعددی نیز ارائه کردهاند.
برای یافتن پاسخی مناسب درباره راههای افزایش انرژی در خود، باید به ساختار اندامهای بدن و سرچشمه انرژی آنها توجه کرد. منبع اصلی انرژی بدن ما از تغذیه حاصل میشود. غذایی که مصرف میکنیم در چرخهای از واکنشهای شیمیایی در دستگاه گوارش هضم و به قند ساده گلوکز تبدیل میشود.
با سوختن گلوکز همراه با اکسیژن که حاصل روند تنفس ما است، در بدن انرژی آزاد میشود.
جسم ما برای ادامه حیات، انجام دادن وظایف مختلف، تأمین فعالیتهای بدنی و محافظت از خود در شرایط مختلف به انرژی نیاز دارد. اگر تولید و مصرف انرژی از تعادلی مناسب برخوردار باشد، انسان سرشار از نیرو و انرژی خواهد بود و زندگی خود را با آرامش و سلامتی ادامه خواهد داد.
از سوی دیگر برهم خوردن این تعادل در تولید و مصرف انرژی به هر دلیل به پیدایش تنش در جسم و روان انسان منجر میشود. پس لازم است تغذیه خود را به عنوان یک عامل مهم در تولید انرژی مورد بازنگری دقیق قرار دهیم.
تغذیه مناسب آن است که مقدار کافی از کربوهیدراتها، چربیها، پروتئینها،
مواد معدنی، فیبرها و آب را در بر داشته باشد.
کربوهیدراتها
کربوهیدراتها برای تأمین رشد مناسب و فعالیتهای مختلف بدن ضروری هستند و مؤثرترین منبع انرژی بدن به شمار میروند.
غذاهایی مانند نان، غلات، سیب زمینی، ماکارونی، ذرت و میوههای شیرین منابع کربوهیدرات هستند.
کربوهیدراتهای اضافی رژیم غذایی، در عضلات و کبد ذخیره و در مواقع ضروری مانند هنگام ورزش یا روزه داری آزاد میشوند.
چربیها
چربیها دومین منبع انرژی بدن هستند. چربیها در ساختمان غلاف سلولهای عصبی موسوم به میلین (Myelin) به کار رفتهاند و نیز با تشکیل لایهای از بافت زیر پوست باعث حفظ حرارت بدن میشوند.
چربیها به ۲ دسته کلی تقسیم میشوند:
۱. چربیهای اشباع شده (Saturated) که در منابع حیوانی مانند گوشت و کره یافت میشوند.
۲. چربیهای اشباع نشده (Unsaturated) که درمنابع گیاهی مانند آجیل، زیتون و غیره فراواناند.
چربی موجود در حبوبات و دانههای روغنی از نوع اشباع شده است اما وقتی حبوبات جوانه میزنند، چربی آنها به نوع اشباع نشده تبدیل میشود. برای حفظ جوانی و سلامتی قلب استفاده از چربی های اشباع نشده توصیه میشود.
پروتئینها
پروتئینها در ساخت اجزای سلولها و بافتهای بدن و نیز در تولید بعضی از هورمونها و آنزیمها به کار برده
میشوند. پروتئینها که از اجزایی به نام اسیدهای آمینه شکل گرفتهاند، بخش مهمی از خون را تشکیل میدهند.
پنیر، شیر، ماست، حبوبات، مغزها (مانند مغز پسته، بادام، گردو و …) و انواع گوشتها سرشار از پروتئین هستند.
هنگامی که میزان اسیدهای آمینه موجود در بدن زیاد باشد، کبد آنها را جذب و در خود ذخیره میکند تا هنگام نیاز آنها را به اندازه لازم در خون آزاد کند. سلولها نیز توان ذخیره و آزادسازی اسیدهای آمینه را در خود دارند.
ویتامینها
ویتامینها فرایندهای شیمیایی بدن را تنظیم میکنند و به ۲ گروه تقسیم میشوند:
۱. ویتامینهای محلول در چربی مانند ویتامینهای K, E, D, A.
ویتامین A در بینایی مؤثر است.
ویتامین D برای سلامت و استحکام استخوانها ضروری است.
ویتامین K در ساز وکار انعقاد خون نقش دارد.
ویتامین E در تولید هورمونهای جنسی، کاهش کلسترول و اعمال دیگر نقش دارد.
پنیر، آناناس و ماهیهای چرب از منابع اصلی ویتامینهای محلول در چربی به شمار میروند.
۲. ویتامینهای محلول در آب مانند ویتامین C و ویتامین B.
ویتامین C در فرایند ترمیم زخمها، تقویت گلبولهای قرمز، عملکرد صحیح سازوکار دفاعی و مقاومت بدن نقش دارد.
ویتامین B در تأمین سلامت عمومی بدن، تقویت دستگاه عصبی و قوای ذهنی و افزایش مقاومت بدن مؤثر است.
این دسته از ویتامینها در جوانه حبوبات، سبزیها و میوهها به وفور یافت میشوند.
مواد معدنی
مواد معدنی و املاح در فرایندهایی مانند ساخت استخوان، تنظیم تعادل، حفظ سلامتی عکسالعملهای بدن و تنظیم ترشحات غدد درون ریز وظایف مهمی بر عهده دارند.
این مواد در انواع میوهها، آبهای معدنی و خشکبار یافت میشوند.
فیبرها
پوست میوهها، نان کامل، هویج، سیب و سبوس غلات سرشار از مواد فیبری هستند. این مواد در سلامت اجابت مزاج نقش دارند و از ایجاد یبوست و برخی ناهنجاریهای رودهای جلوگیری میکنند.
آب
آب مهمترین ماده در ساختار بدن است. حدود ۷۰% وزن بدن یک انسان بالغ را آب تشکیل میدهد. هر فرد برای حفظ سلامتی جسمی و روانی خود روزانه به طور تقریبی به ۷ تا ۸ لیوان آب نیاز دارد. مقدار کمی از آب مصرفی در معده و بیشتر آن در روده کوچک و باقیمانده در روده بزرگ جذب میشود. با در نظرگرفتن نیازهای گوناگون بدن، تغذیه انسان باید از تنوع و تعادل کلی برخوردار باشد.
دیدگاه یوگا در مورد تغذیه مناسب
در کتاب باستانی چاندوگیا اوپانیشاد (۴، ۵ و۶ (Chandogya Upanishad آمده است که کیفیت و کمیت غذایی که انسان مصرف میکند، بر ساختار جسمی و روانی او تأثیری عمیق دارد.
از دیدگاه یوگا غذایی که ما مصرف میکنیم مشتمل بر ۲ بخش کلی است:
بخش اول
شامل تمام عناصر مادی(Gross Elements) است که کربوهیدراتها، پروتئینها، ویتامینها و غیره را در برمیگیرد و در مورد آنها توضیح داده شده است.
بخش دوم
شامل عواملی است که مادی نیستند و در واقع عناصر ظریف(Subtle Elements) غذا به شمار میآیند.
در یوگا این عناصر مبحث پیچیده و جالبی دارند. عناصر ظریف در واقع مغناطیس، امواج و شرایط حیاتی و غیر مادی غذا را در برمیگیرد. شرایط حیاتی غذا (در یک بعد محدود صرفاً تازگی و کهنگی آن و …)، شرایط غیرمادی تهیه آن و نیز شرایط و امواج حاکم در زمان غذا خوردن از عواملی هستند که در مبحث تغذیه در یوگا مورد توجه واقع میشوند.
از دیدگاه یوگا عناصر مادی غذا برای رشد بدن فیزیکی(Gross Body) و عناصر غیرمادی برای رشد بدن ظریف (Subtle Body) اهمیت دارند. در علم آیورودا (طب سنتی هندوستان) گفته شده است که انسانها با خوردن غذاهای مناسب متشکل از عناصر مادی و غیرمادی نه تنها بعد فیزیکی یا جسمی خود را از آلودگیهای گوناگون در امان نگاه میدارند، بلکه مقاومت مناسب برای مقابله با بیماریهای جسمی و روانی را نیز پیدا میکنند.
لودویگ فویرباخ (Ludwig Feuerbach) فیلسوف مشهور آلمانی در تأیید این مطلب و بیان تأثیر شگرف غذا بر تن و روان این گونه اظهار نظر کرده است:
“Man is what he eats”
انسان آن چیزی است که میخورد.
در علم آیورودا و در هندوستان اعتقاد بر این است که نوع تغذیه و عادات غذایی بر بدن (Body) و ذهن (Mind) تأثیر بسزایی دارد ولی روح (Spirit) انسان کاملاً مستقل از این قاعده عمل میکند و تحت تأثیر نوع تغذیه نیست.
از دیدگاه یوگا غذاهای خوب و مناسب برای بدن فیزیکی و بدن ظریف، غذاهایی هستند که شرایط زیر را داشته باشند:
از منابع مستقیم به دست آمده و تا حد امکان بدون دستکاری و تغییر در شکل ظاهری آن مصرف شوند. مانند میوهها و سبزیهای تازه و پخته شده.
غذاهای مصرفی باید با شرایط بدنی و زیستی ما هماهنگی داشته باشند. بدن انسان به طور تقریبی ۷۰% آب دارد و در تناسب با این وضعیت باید غذاهایی مصرف شود که درصد آب بالایی دارند مانند میوهها و سبزیها و تره بار.
غذاهای مصرفی ما باید از موادی باشند که در بدن راحتتر هضم و جذب شوند.
پژوهشهای گوناگون نشان داده است که فرایند هضم غذا حتی بیش از فعالیتهای به ظاهر سنگینی مانند دویدن، شنا کردن یا قایقرانی به انرژی نیاز دارد.
غذاهای سبک و زود هضم مانند میوهها و سبزیها به سهولت هضم میشوند و به عبارت دیگر برای هضم شدن به انرژی کمتری نیاز دارند و در نتیجه با خوردن این نوع غذاها انسان در خود احساس شادابی، سرحالی و انرژی فراوان میکند.
غذاهای مصرفی باید از نوعی باشند که زواید آنها راحتتر دفع شود. علاوه بر کیفیت و جذب صحیح غذا عوامل دیگری مانند دفع سریعتر و راحتتر مواد اضافی آن نیز در سلامتی انسان نقش بسزایی دارند.
اگر دفع زواید غذا به هر دلیلی دچار اختلال شود، در رودهها اسید خاصی تولید خواهد شد که در دستگاه گوارشی مانند سم عمل میکند و باعث تولید گاز، سردرد و پیدایش بیماریهای گوناگون میشود.
گاهی بوی بد دهان میتواند ناشی از شرایط بد و نامناسب گوارشی باشد.
به قلم استاد مایا ماچوه – مربی رسمی یوگا- یوگاتراپیست